باغ های ما دیگر جان ندارند

سفید این هفته نیز به سیاق هفته گذشته به باغ ایرانی اختصاص داشت که قرار بود در گفت و گوی دکتر امیر محمدخانی با مهمان برنامه استاد مهدی شیبانی پدر معماری منظر ایران پدیدارشناسی شود . پیش از آن ، اما ، سایت معماری معاصر ایران معرفی شد و مدیرانش توضیحاتی در مورد اهداف و دستاوردهای این سایت معتبر دادند و پس از آن نیز تصاویری از باغ های معروف جهان به نمایش درامده و فضا برای یک بحث شیرین دیگر مهیا شد . استاد شیبانی درباره سیر اندیشه های باغ سازی گفت : باغ سازی در جهان را می توان به سه دوره تقسیم کرد . یک دوره پیش از میلاد مسیح است . دوره بعد تا قرن نوزده و دوره سوم هم قرن بیستم و ابتدای قرن اخیر را شامل می شود که این ها تفاوت های عمده ای با هم دارند . پیش از میلاد مسیح باغ سازی را در تمدن های ایران ، روم ، یونان ، مصر و چین و ژاپن و بین النهرین داشتیم . با این که در این دوره ایران بر نیمی از مردم دنیا حاکم بوده ، اما یک باغ سازی مجزا و بدون تقلید داشته است . دوره بعد اما باغ سازی به باغ های شرقی و غربی تقسیم شد که شرق شامل ژاپن ، چین و ایران و غرب هم شامل تمام اروپا و بخشی از آمریکا بود . پس از توضیحات استاد در مورد دوره های دوم و سوم باغ سازی در جهان نوبت بخش خیابان سفید رسید که در این بخش مهندس محسن خراسانی زاده با اشاره به این که فضای سبز landscapeنیست بلکه بخشی از آن است ضمن نمایش تصاویری از فضاهای سبز شهری توضیحاتی در این مورد ارائه داد . پس از بازگشت به استودیو استاد شیبانی در مورد سیر تاریخی باغ ایرانی ضمن اشاره به این که اولین باغ ایرانی که تقریبا همگان بر آن اتفاق نظر دارند ، کاخ باغ پاسارگاد است ، چنین گفت : این یک نقطه اوج است . نقطه اوجی که پس از تجارب زیاد به این جا رسیده و معنا بخشی شده است . این سیر تجربی به دوره مادها می رسد . اگرچه ما اثری از آن دوران نداریم ، اما در سفالینه ها می بینیم انگار چیزهایی بوده . این چیزها هم همان باغ های سنتی ما بودند که می توان آن ها را شاهکار باغ سازی نامید . آن سیر تجربی باغ های سنتی پس از دوره ای به کاخ باغ پاسارگاد رسیده است . پس از آن در دوره اشکانیان اثری نداریم که باقی مانده باشد . اما پس از آن در دوره ساسانیان هنر فرش بهارستان یا نگارستان را داریم که نمودی از باغ ایرانی ان دوره است .

استاد مهدی شیبانی در ادامه با اشاره به این که معماری و باغ در هم تنیده اند و هر جا معماری بوده باغ هم بوده ، چنین ادامه داد : این را در کاخ باغ ها به خوبی می شود دید . با این که حیاط باغ ها هم در هر دوره ای نشان می دهند در زندگی افراد معمولی نیز چنین بوده . این تنیدگی باغ و معماری همیشه در ایران بوده . اما بعضی اوقات باغ محاط و کاخ محیط و بعضی وقت ها هم باغ محیط و کاخ محاط بوده است .

امیر محمدخانی در ادامه سخنان استاد ضمن اشاره به بحث فلسفه Ùˆ حکمت باغ ایرانی از استاد پرسید Ú©Ù‡ در باغ ها Ùˆ حیاط های ایرانی تاثیر Ùˆ تاثر باغ Ùˆ هنرهای دیگر از هم چگونه بوده است Ø› مهدی شیبانی در پاسخ گفت : ابتدا هم گفتم این Ú©Ù‡ ما کالبد باغ ایرانی را داریم Ùˆ این کالبد در گذر زمان حرکت Ù…ÛŒ کند Ùˆ ادامه پیدا Ù…ÛŒ کند کار هنر های مردمی است . در واقع مردم پسند است . هنر مردمی است . چون مردم Ù…ÛŒ توانند درکش کنند ØŒ مصرفش Ù…ÛŒ کنند . اگر درکش نمی کردند ØŒ فناپذیر بود . در Ø´Ú©Ù„ گیری باغ ها اولین هنری Ú©Ù‡ تاثیر گذاشت ØŒ هنر فرش بود . این دو رابطه تنگاتنگی با هم دارند Ú©Ù‡ اولین آن ها فرم هندسی چلیپایی است Ú©Ù‡ هر دو دارند . تاثیرات فرش Ùˆ باغ بر هم گاه تاثیرات کالبدی Ùˆ گاه تاثیرات معنایی است . همان طور این تاثیر را در شعر هم Ù…ÛŒ بینیم Ú©Ù‡ مثلا حافظ Ùˆ مولانا Ùˆ سعدی Ùˆ حتی فریدون مشیری از باغ بهره گرفته اند Ú©Ù‡ بعضی از این بهره گیری ها استعاره بوده ØŒ برخی از آن ها اشاره بوده Ùˆ بعضی هم عین بوده . این جا این بحث به میان Ù…ÛŒ آید Ú©Ù‡ آیا این هنرمندان با هم تصمیم Ù…ÛŒ گرفتند Ú©Ù‡ از دیگر هنرها استفاده کنند ØŒ یا این هنرها آن قدر مردمی Ùˆ تنگاتنگ بودند Ú©Ù‡ در دل هم Ù…ÛŒ رفتند Ø› همان طور Ú©Ù‡ شعر سعدی Ùˆ حافظ به دلیل مردمی بودن قرن ها مانده اند ØŒ باغ ایرانی هم چنین بوده است . در نگارگری ØŒ سفالگری Ùˆ معماری نیز این تاثیرات متقابل را Ù…ÛŒ بینیم . ارتباط Ùˆ تاثیر این هنرها با هم بیشتر در جان بخشی دارند Ú©Ù‡ هنرمند در هنرش انجام Ù…ÛŒ دهد . این هنرهای مانگار جان دارند . شعر حافظ جان دارد . باغ ایرانی نیز جان دارد . به این دلیل است Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ گویم Ù…ÛŒ شود به باغ ایرانی هم تفال زد .    

دکتر محمدخانی با اشاره به این که باغ ایرانی پدیده های زیادی دارد ، از استاد شیبانی پرسید که به نظر شما مهم ترین پدیده ای که باعث ماندگاری باغ ایرانی شده است چیست ؛ مهدی شیبانی چنین پاسخ داد : در ابتدای بحث گفتم که باغ ایرانی ریشه در باغ های سنتی ما دارد و فراموش نکنیم که این باغ های سنتی مثمر بوده اند و این شاید مهم ترین دلیل ماندگاری باغ ایرانی باشد . الان هم وقتی به کاخ باغ ها سر بزنیم می بینیم که هنوز درختان مثمر در این کاخ باغ ها باقی مانده اند . این مثمر بودن خیلی مفهوم داشته است . در واقع باغ ایرانی بیشتر از این که ریشه در یک سبک داشته باشد یا حتی خود یک سبک باشد ، یک فرهنگ بوده است . سبک ناشی از اندیشه یک گروه است ، ولی فرهنگ در ذات مردم است . هنرهای ایرانی بیشتر در فرهنگ مردم ریشه داشته اند .

استاد مهدی شیبانی در اشاره به باغ های معاصر گفت : در معماری landscape در دوران معاصر ما سبک ها را داشتیم . مدرنیسم ، نیو کلاسیک ، پست مدرنیسم ، نیو مدرن و دکانستراکشن سبک های معماری منظر در دوران معاصر هستند . باغ سازی ایرانی هم از اواخر قرن نوزده که اواخر دوران قاجار است ، رو به انحطاط می رود . برخی از باغ سازی های ما در این دوره مثل پارک جمشیدیه ، ملت یا لاله مربوط به مدرنیسم می شود . اما مثلا پارک نیاوران از کالبد اولیه باغ ایرانی استفاده کرده و محوریت را بر آن قرار داده است . در واقع این جا از کمال اول یا همان کالبد استفاده شده ، اما آن کمال دوم را که همان رابطه بین عقل و احساس است ، در این جا نمی توانیم پیدا کنیم . دلیل این انحطاط هم این است که باغ سازی از فرهنگ به پیروی از سبک ها تنزل پیدا کرده و گفته شد که این سبک ها بر عکس فرهنگ در ذات مردم نیست . یعنی باغ های ما دیگر جان ندارند ...

لینک دانلود این قسمت از برنامه